ĐỖ TRỌNG

• Tên khoa học: Eucommia ulmoides Oliv, họ Đỗ trọng (Eucommiaceae), còn gọi là Tư trọng – Ngọc tì bì.

• Bộ phận dùng: Đỗ trọng là vỏ cây đỗ trọng phơi hay sấy khô. Đã được ghi nhận trong Dược điển Vn và TQ.

• Mô tả cây: Cây đỗ trọng là một cây nhỡ, cao tới 10 – 20m, luôn xanh tươi. Ls mọc so le, hình trứng rộng, đầu lá nhọn, mép có răng cưa, khi dứt làm 2 – 3 mảnh sẽ thấy những sợi nhựa trắng như tơ giữa các mảnh như cuống sen.

  • Hoa đơn tính, khác gốc, không có bao hoa. Quả hình thoi, đầu quả xe làm 2 hình chữ V.

• Thu hái chế biến: Thu hái vào hai mùa xuân hạ. Chọn những cây to đường kính thân cây 15 – 60cm, bóc lấy vỏ, cạo bỏ vỏ thô ở ngoài, phơi khô. Cũng có thể ép cho phẳng xếp thành đống, chờ 6 – 7 ngày cho ra mồ hôi mặt trong có màu đen thì đem ra phơi khô. Đỗ trọng ít mùi, vị hơi đắng, nhai có bã dạng keo. Loại đỗ trọng vỏ dày, rộng, nguyên vẹn,, không vụn nát, sạch vỏ thô ở ngoài, bẻ có nhiều tơ dai, khó dứt, óng ánh nhiều, mặt trong màu nâu đen, khô là loại tốt. Loại vỏ mỏng, hẹp, ít tơ, hoặc còn nhiều vỏ thô ở ngoài là kém.

  • Hiên nay, ta có dùng loại Đỗ trọng nam trồng nhiều ở Quảng Bình; Loạinày bề ngoài màu hơi đỏ gạch, khi bẻ có nhiều tơ như đỗ trọng Bắc nhưng không dai và không óng ánh. Lại này có tác dụng hạ huyết áp. Ngoài ra còn có Đỗ trọng đắng, họ Trúc đào dùng thân thay Đỗ trọng chữa đau lưng phong thấp, yếu thận, tăng huyết áp.

• Công dụng: Theo Đông y, Đỗ trọng vị ngọt hơi cay, tính ấm, vào hai kinh Can, thận. Có tác dụng bổ gan thận, khỏe gân cốt, an thai. Dùng chữa các chứng bệnh đau lưng, mỏi gối, động thai.

  • Liều dùng: 6 – 10g, sắc hoặc ngâm rượu uống (cũng có khi tẩm nước muối sao). Có thể chế thành Thán đỗ trọng: Lấy 1kg đỗ trọng thái thành hình như mành mành, sao lửa vừa phải tới khi thành màu đen và đứt tơ nhưng phải tồn tính, hòa tan 30g muối với lượng nước vừa đủ, phun vào phơi khô. Theo tây y, Đỗ trọng có tác dụng: giảm huyết áp, giãn mạch, bổ tim, giảm đau, chống viêm, lợi niệu, kích thích hệ miễn dịch.

  • Lưu ý: Người thể âm hư, hỏa bốc mạnh dùng phải cẩn thận.

• Một số bài thuốc ứng dụng:

  • Bài số 1: Hà sa đại tạo hoàn: chữa chứng âm hư, sốt hâm hấp trong xương, ho lao, người mệt mỏi, yếu, di tinh:

Tư hà sa	200g	Sinh địa	400g
Hoàng bá	300g	Nhân sâm	100g
Quy bản chế	400g	Thiên môn đông	200g
Ngưu tất hoài	200g	Ngũ vị tư	200g
Đỗ trọng	300g	Mạch môn đông	200g
Đương quy thân	200g

Làm thành viên bằng hồ gạo nếp, uống với nước muối hay rượu hâm ấm.

• • Bài số 2: Chữa chứng có thai 2 – 3 tháng, động thai, đau lưng muốn sảy thai: Đỗ trọng 50g; tục đoạn 50g. Tán nhỏ trộn với nước sắc đại táo, làm viên bằng hạt đậu. Ngày uống 2 lần, mỗi lần 10 viên, uống với nước cháo.

  • Bài số 3: Ôn thận, tráng dương (ấm thận, khỏe phần dương) chữa chứng thận hư, liệt dương, di tinh:

Đỗ trọng	120g	Mạch môn	120g
Hoài sơn	120g	Sơn thù du	120g
Thỏ ty tử	120g	Câu kỷ tử	120g
Ngũ vị tử	30g	Thục địa	240g
Ngưu tất	120g	Lộc nhung	60g.

Tán bột, luyện với mật ong, chế thành hoàn. Mỗi lần uống 9g, ngày 2 lần uống với nước muối pha loãng.

• • Bài số 4: Chữa thận hư (yếu), đau lưng (rượu Đỗ trọng): DÙng Đỗ trọng 9g; Đan sâm 9g; Xuyên khung 4,5g; Tế tân 4,5g; Quế tâm 3g. Ngâm rượu,, uống.

  • Bài số 5: Chữa sảy thai nhiều lần:

Đỗ trọng (sao nhẹ)	15g	Tầm gửi cây dâu	15g
Tục đoạn	15g	Bạch truật (sao hoàng thổ)	15g
A giao	9g	Đương quy	9g
Thỏ ty tử	3g

Sắc uống.

• • Bài số 6: Chữa tăng huyết áp: Đỗ trọng sống 60g; Hạ khô thảo 60g; Mẫu đơn bì 30g; Thục địa 30g; Tán bột, chế thành hoàn. Mỗi lần uống 9g, ngày 2 lần.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp