ĐẬU VÁN TRẮNG

• Tên khoa học: Dolichos lablab L. họ Cánh bướm (Papilionaceae); còn gọi tên là Bạch biển đậu – bạch mai đậu – Nga mi đậu – Đậu bạch biển…

• Bộ phận dùng: hạt già của cây Đậu ván trắng phơi khô, được ghi nhận trong Dược điển VN và TQ.

• Mô tả: Cây đậu ván trắng là mọt loại dây leo sống 1 – 3 năm. Thân leo màu xanh có góc, hơi có rãnh, trên có lông thưa, dài và mềm. Lá mọc so le, lá kép lông chim lẻ có 3 lá chét hình trứng, phía dưới hơi bé ra hình trám, luôn có lá kèm. Hoa mọc thành chum ở kẽ lá và đầu cành, hoa hình bướm mới nở màu trắng, chuyển dần thành màu vàng nhạt. Mùa hoa: cuối xuân đầu hạ.

  • Quả loại đậu màu xanh nhạt, khi chín có màu vàng nhạt, dài 7 – 9cm, rộng 1,5 – 2,5cm, hơi cong về một phía giống hình lưỡi liềm, trên đầu có mỏ nhọn cong lên phía lưng quả, hai mép sần sùi. Quả chứa 2 – 4 hạt hình trứng hay hình thận, không cân đối, màu trắng ngà, rốn hình trái xoan màu trắng, ngay sát lỗ rốn là noãn màu nâu sẫm. Từ rốn có mồng nổi lên màu trắng lồi về một bên mép của hạt kéo dài đến 1/3 chu vi hạt thành hình lưỡi liềm. Trên mồng trắng có 2 đường rãnh chia mồn thành 3 phần. Đậu ván trắng được trồng ở khắp nơi, quả non để làm rau, quả già để làm thuốc/.

• Thu hái chế biến: Mùa thu hái vào tháng 9 – 12. Khi trời khô ráo hái lấy những quả đậu già vỏ ngoài khô vàng. Bóc lấy hạt, đem phơi hay sấy khô.

  • Bạch biển đậu ít mùi, vị ngọt, hơi tanh hăng. Loại bạch biển đậu hạt to già, mẩy chắc, da trắng ngà, ruột màu trắng, không lẫn tạp chất là tốt. Tỷ lệ hạt non, hạt lép không được quá 3%.

• Công dụng: Theo Đông y, bạch biển đậu vị ngọt, tính hơi ấm vào 2 kinh Tỳ, Vị. Có tác dụng bổ tỳ, trừ thấp, trừ nóng, giải độc. Dùng chữa bệnh tỳ vị yếu, tiêu hóa kém, cảm nắng, miệng khát, nôn mửa, tiêu chảy, đau bụng hoắc loạn, phụ nữ khí hư. Còn dùng giải độc trong trường hợp say rượu, ngộ độc do cá nóc. Có tác giả cho rằng có thể dùng giải độc các chất độc thảo mộc và thịt các giống chim thú độc.

  • Liều dùng: 9 – 12g, dùng sống hoặc sao vàng, tán bột hay sắc uống. Dùng giúp tiêu hóa (bổ tỳ) thì sao vàng, dùng chữa say nắng thì để sống.

• Bài thuốc Chữa đau bụng hoắc loạn nôn mửa: Dùng Bạch biển đậu 10g; hương nhu 4g; Sắc uống (có thể dùng độc vị bạch biển đậu tán nhỏ hòa giấm uống).

• Bảo quản nơi khô ráo, thoáng gió, phòng sâu, mỗi mọt.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp