ĐẢNG SÂM

• Tên khoa học: Campanumoea javanica BL, (= Codonopis javanica (Blume) Hook.f. ) họ Hoa chuông. Tên khác Phòng đảng sâm – Rầy cáy – mần cáy – lày cáy – Xí lậu cầu – Đảng sâm.

• Bộ phân dùng: Rễ củ phơi hay sấy khô. Được ghi nhận vào Dược điển của VN và TQ.

• Mô tả cây: Cây Đảng sâm là một cây nhỏ, thân leo, sống lâu năm. Rễ hình trụ dài, đường kính độ 1 – 2cm. Loài phổ biến ở nước ta là loại có lá mọc đối, phiến lá hình tim, mặt trên xanh nhạt, mặt dưới trắng nhạt. Có khi gân lá và thân màu tím, khi bấm có chất sữa chảy ra. Hoa mọc đơn độc ở kẽ lá, hoa hình chuông, màu vàng nhạt, nở về mùa hạ (tháng 7 – 8). Quả nang hình cầu dẹt, phía trên có một núm nhỏ hình nón, khi chín màu tím đỏ, ăn ngon. Trong quả có rất nhiều hạt. Có thể trồng bằng hạt lấy giống ở những cây đã mọc 3 – 5 năm, gieo hạt tháng 3 – 5 hoặc tháng 5 – 10, trồng nơi có nhiều mùn, có bóng râm che mát. Sau 3 – 5 năm thì có thể thu hoạch rễ củ.

• Thu hái, chế biến: Ở nước ta, thu hoạch từ tháng 11 đến tháng 3. Chọn những cây đã mọc trên 3 – 5 năm, đào lấy củ rửa sạch đất cát, cắt bỏ phần thân trên cổ rễ cad các rễ con rồi đem phơi hoặc sấy (40 – 50 độ) đến khô. Nếu có điều kiện, khi phơi tái nửa chừng thì xếp bằng đầu, bó lại, lấy mảnh gỗ lăn đi lăn lại nhiều lần cho mềm và cho vỏ dính chặt với thịt, cứ sáng phưoi, chiều lại lăn, 2 – 3 ngày xong phơi sây thật khô.

  • Đảng sâm mùi thơm nhẹ đặc biệt, vị hơi ngọt. Loại Đảng sâm khô, da vàng nhạt, thịt vàng ngà, cắt ngang có vân tròn ở giữa, vị hơi ngọt, không sâu, mốc mọt, không lẫn tạp chất là tốt. Loại Đảng sâm không ngọt, nhiều xơ, không nhuận là kém.

  • Có hai loại: Rễ củ to, đường kính trên 1cm, trở lên và dài trên 10cm; Loại 2 là rễ củ nhỏ, đường kính 0,5 – 1cm và dài trên 6cm. Ngoài ra còn có nhiều loại Codonopis: Đông đảng sâm – Đảng sâm 3 lá; lá mọc so le hoa vàng lục và tím; hoặc Lục hoa Đảng sâm, Thượng đảng, Văn Đảng, Đảng sâm hoa xanh lá mọc đối có nhiều lông dài trắng, hoa màu lục; hoặc Dương nhũ, Tứ diệp Sâm, Đảng sâm 4 lá…Ngoài ra ở Triều tiên còn có loại gọi là Mạn sâm (không phải là Minh đảng sâm còn gọi là Phấn sa sâm, Nam sa sâm dùng chữa ho).

• Công dụng: Theo Đông y, đảng sâm vị ngọt, tính bình vào 2 kinh Phế, Tỳ. Có tác dụng điều hòa tỳ vị, giúp tiêu hóa tăng lấy sức lực, tăng bài tiết tân dịch, bồi dưỡng cơ thể, giải khát. Dùng chữa các chứng bệnh tỳ, vị, phổi yếu, người mệt mỏi biếng ăn, miệng khát, ho, thiếu máu

  • Theo Tây y, Đảng sâm có tác dụng bổ, giúp tiêu hóa, tăng sức lực tạo huyết. Một số tác giả cho rằng Đảng sâm có tác dụng làm tăng lượng đường huyết, tăng hồng cầu, giảm huyết áp do giãn mạch ngoại vi. Ngoài ra còn tăng cường chức năng của vỏ tuyến thận

  • Liều dùng: 9 – 12g sắc uống. Khi dùng rửa sạch, đồ cho mềm, thái mỏng 1 – 3mm, tẩm nước gừng (cho bớt lạnh, tránh phù nề) sao qua. Có khi dùng dưới hình thức Mễ đảng sâm: Cho gạo vào nồi, đun cho nóng, thêm ít nước vào cho đến khi gạo dính vào nồi, đợi cho hơi cháy lên có khói thì cho đảng sâm vào sao tới vàng, lấy ra để nguội để dùng. Thường dùng thay thế Nhân sâm.

    • Lưu ý: Người không phải hư hàn mà có thực tà không được dùng.

• Bảo quản: Đảng sâm rất dễ bị mốc và bị sâu mọt do một loại bướm. Cần có thể sây bằng diêm sinh.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp