DẦU GIUN

• Tên khoa học: Chenopodium ambrosioides Linn, họ Rau muối (Chenopodiaceae); Tên khác: Cây rau muối dại – Cây cỏ hôi – Thổ kinh giới (TQ).

• Bộ phần dùng: Tinh dầu cắt từ cành, lá, hoa, quả của cây dầu giun gọi là tinh dầu giun (aetheroleum Chenopodii), được ghi nhận vào Dược điển VN.

• Mô tả: Cây dầu giun, là một cây cỏ sống hàng năm, cao 0,50 – 1,5m. Thân hoa, lá đều có mùi tinh dầu hăng đặc biệt. Ls dài thon, nhọn, màu xanh lục nhạt,, phiến lá không phẳng, mép có răng cưa thưa không rõ rệt, dài 3,5 – 7,5cm. Trên lá có lông thường ở các gân thành xim đơn, giữa chumf là hoa đực hay hoa lưỡng tính, xung quanh có hoa cái nhỏ. Hoa nở về mùa xuân, hạ. Quả bế, hình cầu, màu ve nhạt, đường kính độ 1,5mm, có lá dài không rụng, trong chứa một hạt nhỏ đen bóng. Quả chín khoảng tháng 8 – 9.

  • Cây dầu giun mọc hoang và được trồng nhiều ở ven sông. Cây ưa đất cát, đất phù sa, trồng bằng hạt già. Gieo hạt tốt nhất vào khoảng tháng 12, tháng 1 gặp mưa phùn thì mọc khỏe (sau khoảng 8 – 15 ngày thì mọc).

• Thu hái và chế biến: Mùa thu hái thường vào tháng 4 – 6. Khi trời khô ráo, trước khi quả chín (cũng có nơi ven sông phải cắt trước mùa nước ngập) cắt lấy thân, cành,lá, hoa, quả cây Dầu giun, đem phơi héo 1 – 2 nắng rồi cắt lấy tinh dầu theo phương pháp cất kéo bằng hơi nước. Chú ý không làm rụng quả vì quả chữa nhiều tinh dầu. Nếu không gặp nắng phải sấy nhẹ cho khô (không chất đống).

• Tinh dầu giun vị nóng bỏng, mùi hăng đặc biệt. Loại tinh dầu giun lỏng màu vàng nhạt mùi hăng đặc biệt, trong, không lẫn nước, tỷ lệ ascarodol từ 60% trở lên, tỉ trọng ở 25độC từ 0,92 – 0,98; Chỉ số khúc xạ từ 1,47 – 1,478 là tốt. Loại tinh dầu giun màu vàng nâu sẫm, tỷ lệ ascandol thấp dưới 0,6 không dùng làm thuốc. Nếu lẫn nước để lâu sẽ bị hỏng.

• Công dụng: Tinh dầu giun có tác dụng đối với giun đũa, giun mỏ, móc câu, không có tác dụng với sán và giun kim nhưng đồng thời lại có độc với người dùng liều cao gây buồn nôn, chóng mặt ù tai, hoa mắt, đầu ngón chân tay lạnh, người già, trẻ em nhỏ, phụ nữ có thai không được dùng.

  • Tinh dầu giun độc với hệ thần kinh, thính giác có thể điếc hẳn. Trẻ em dưới 10 tuổi không dùng.

  • Lưu ý: Chiều hôm trước ăn nhẹ, sáng hôm sau nhịn ăn, uống thuốc nằm nghỉ. Không được uống rượu. Người bị rối loạn về gan, thận, bệnh cấp tính về đường ruột, dạ dày, hệ thần kinh không được dùng.

  • Liều tối đa không quá 1 lần 1 g; 24h 1g;

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp