HO GÀ - BÀI THUỐC Y CỔ TRUYỀN

1. Tổng quan

Y học hiện đại cho thấy Ho gà là bệnh nhiễm trùng do trực khuẩn tan huyết Hemophilus pertussis, có đặc điểm lâm sàng là những cơn ho dài, thường kết thúc bằng tiếng như gà gáy.

Bệnh thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, thành dịch vào mùa đông xuân, để lại miễn dịch khá bền vững nhưng không thường xuyên. Bệnh gây nhiều biến chứng như viêm phế quản phổi, tràn khí màng phổi do vỡ phế nang khi cơn ho kéo dài, xuất huyết võng mạc, đứt dầy hãm lưỡi… Trẻ cần được tiêm phòng là tốt nhất. trong y học hiện đại dùng kháng sinh kế hợp với các thuốc an thần, giảm ho.

Theo Y học cổ truyền, Ho gà là Bệnh thuộc chứng ho gà, bách nhật khái hay đốn khải.

2. Nguyên nhân và biện chứng luận trị:

Bệnh thuộc phạm vi ôn bệnh, trẻ cảm nhiễm phải thời tà (táo, hỏa) làm phế mất tuyên thông, đàm uất khí trệ, gây ho từng cơn, nôn ra đờm dính. Táo hỏa làm tổn thương phế lạc gây ra ho máu, tổn thương huyết lạc của thượng tiêu gây xuất huyết giác mạc.

Điều trị bằng Y học cổ truyền kết hợp với y học hiện đại mang lại kết quả tốt và nhanh khỏi bệnh hơn.

3. Điều trị:

Giai đoạn viêm họng:

Khoảng hai tuần đầu lây mạnh nhất. ho khan về đêm, tăng dần suốt ngày. Bệnh thiên về phong hàn hoặc phong nhiệt.

Nếu thiên về phong hàn:

• Triệu chứng: sốt nhẹ, ho, hắt hơi, sổ mũi, đờm trắng. Rêu lưỡi trắng, mạch phù khẩn.
• Phép điều trị: Khu phong tán hàn, tuyên phế chỉ khái.

• Bài thuốc TIỂU THANH LONG THANG

Ma hoàng	4g	Cam thảo	4g
Quế chi	4g	Tế tân	2g
Ngũ vị tử	4g	Bán hạ	4g
Bạch thược	8g	Can khương	2g

Sắc uống nóng chia 2 lần/ngày/

Ho nhiều có thể gia Tía tô 6g, bách bộ 4g.

Nếu thiên về phong nhiệt:

• Triệu chứng: trẻ có triệu chứng sốt ho, đờm vàng. Rêu lưỡi vàng, mạch phù sác.

• Phép điều trị: Sơ biểu thanh nhiệt, tuyên phế chỉ khái

• Bài thuốc TANG CÚC ẨM

Liên kiều	6g	Cúc hoa	4g
Tang diệp	10g	Cam thảo	4g
Cát cánh	8g	Lô căn	8g
Bạc hà	4g	Hạnh nhân	8g

Sắc uống lúc ấm, 2 lần/ngày.

Ho đờm vàng đặc, khó khạc gia Bối mẫu 6g, Qua lâu bì 4g.

Sau 2 ngày sốt tăng dần, thở thô là nhiệt đã vào đến khí phận gia Thạch cao 16g, Tri mẫu 10g.

​Giai đoạn cơn ho: Đàm nhiệt bế phế.

• Triệu chứng: từ tuần thứ 3 đến thứ 5 có sốt hoặc không. Ho rũ rươi từng cơn điển hình của bệnh. Ho nhiều có thể lẫn máu, chảy máu cam, xuất huyết giác mạc. Rêu lưỡi vàng hoặc vàng dày.

• Phép điều trị: Thanh phế tiết nhiệt, hóa đàm chỉ khái.

• Bài thuốc MA HẠNH THẠCH CAM THANG

Ma hoàng	5g	Cam thảo	9g
Hạnh nhân	6g	Thạch cao	18g

Sắc ma hoàng trước, hớt bỏ bọt, rồi cho các vị khác vào sắc uống.

Nếu ho nhiều gia tiền hồ 6g, cát cánh 6g, Bối mẫu 4g, Trần bì 4g.

Nếu Đờm nhiều gia thêm la bạc tử 4g, tô tử 6g.

Ho ra máu, chảy máu mắt mũi gia A giao 6g, Chi tử 6g.

Nôn nhiều gia Trúc nhự 8g, bán hạ 6g, Sinh khương 4g.

• Cao Ho gà

Lá chanh	300g	Rau sam	1000g
Địa liền	400g	Tía tô	300g
Trích tang bạch bì	1000g	Nước	06 lít.

Sắc còn 2 lít, cho đường đủ ngọt, đun tiếp còn 1 lít là được. uống 15- 20ml/lần x 2-3 lần/ngày.

​​Giai đoạn lui bệnh

• Triệu chứng: Từ tuần thứ năm trở đi. Ho giảm dần, không còn tiếng rít, đờm ít. Mệt mỏi, đoản hơi, gầy yếu sắc mặt nhợt, dễ ra mồ hôi, ăn kém mạch tế nhược, lưỡi nhợt hoặc đỏ, rêu mỏng.

• Phép điều trị: Tư bổ phế âm, phế khi, kiện tỳ

• Bài thuốc: SA SÂM MẠCH ĐÔNG THANG

Sa sâm	12g	Cam thảo	4g
Mạch môn	12g	Hoa phấn	6g
Ngọc trúc	8g	Tang diệp	6g
Biển đậu	6g

Sắc uống 2 lần/ngày.

Triều nhiệt, miệng khô mạch tế sác gia ĐỊa cốt bì 12g, Tri mẫu 8g.

Mồ hôi trộm gia Mẫu lệ 12g, Tang diệp 12g.

Ăn kém, hay đầy bụng gia Hậu phác 8g, Mạch nha 8g.

4. Các bài thuốc đơn giản khác trị ho gà

Xuyên bối hạnh nhân

• Nguyên liệu: Xuyên bối 6g, hạnh nhân 3g,

• Cách làm: sắc lấy nước, cho vào 1 ít rượu mật ong quấy đều,

• Sử dụng: mỗi ngày uống 1 – 2 lần.

• Tác dụng mát phổi, tiêu đờm, giảm ho. Chữa ho gà trẻ thời kỳ đầu: ngạt mũi, chảy nước mũi, ho sặc sụa, có đốm, nhưng không nhiều, ban ngày ho ít, ban đêm ho nhiều, rêu lưỡi trắng mỏng.

Bách bộ mật ong

• Nguyên liệu: Bách bộ 10g

• Cách làm: sắc lấy 20ml nước, cho vào 2 thìa mật ong đun sôi.

• Sử dụng: Mỗi ngày uống 2 lần.

• Tác dụng:  chữa ho gà thời kỳ đầu. Không được dùng dài ngày.

Tỏi

• Nguyên liệu: 100g tỏi
• Cách làm: bóc vỏ giã nát, cho vào 50ml nước sôi, pha thêm 1 ít đường.
• Sử dụng: Mỗi lần uống 5 – 10ml. Mỗi ngày uống 2 – 5 lần. Tỏi có tác dụng ức chế rất mạnh với trực khuẩn ho gà.

• Tác dụng trị ho gà giai đoạn nặng như: ho dữ dội, co giật, nước mắt mũi dàn giụa, mặt đỏ, ho xong có tiếng rít, mắt sưng húp. Nếu nặng có thể ho ra máu, chảy máu mũi, rêu lưỡi vàng.

​

 Củ cải, mạch nha

• Nguyên liệu: Dùng 500g củ cải trắng ép lấy nước, 100g đường mạch nha.

• Cách làm: Đun sôi, hòa tan.

• Sử dụng: Mỗi lần uống 10ml, ngày uống 3 lần.

• Tác dụng cắt cơn ho, bổ tì, bổ hư, giúp giảm triệu chứng bệnh ho gà giai đoạn cuối như còn ho nhưng mệt mỏi nóng ra mồ hôi, miệng khát, lưỡi đỏ, khí hư.

Thóc, bí đao, râu ngô

• Nguyên liệu: 50g thóc, 50g bí đao, 10g râu ngô

• Cách làm: cho cả vào 2 bát nước, sắc lấy 1 bát hòa với 1 bát đường phèn

• Sử dụng: uống hết 1 lần.

• Tác dụng thanh nhiệt, tiêu đờm, cắt cơn ho. Chữa ho gà ở trẻ em.

 Táo tàu, biển bạch

• Nguyên liệu: Táo 10 quả, biển bách 25g

• Cách làm: cho nước vào sắc lấy 1 bát để uống.

• Tác dụng thanh nhiệt cắt cơn ho, chữa ho gà ở trẻ.

Xuyên bối, đường phèn

• Nguyên liệu: 9g xuyên bối mẫu, 15g đường phèn

• Cách làm: cho vào 150 – 200g nước cơm, một ít đường phèn, hấp cách thủy chín nhừ thành cháo.

• Sử dụng: Ngày uống 2 lần vào sáng chiều. Trẻ em dưới 5 tuổi giảm xuống 1 nửa.

• Tác dụng mát phổi tiêu đờm, cắt cơn ho.

Gừng tươi hồng khô

• Nguyên liệu: Mỗi lần dùng 3 – 6 g gừng tươi, gọt vỏ rửa sạch 1 quả hồng khô.

• Cách làm: Bổ đôi quả hồng kẹp gừng vào trong sấy chín,

• Sử dụng: bỏ gừng ăn hồng hoặc ăn cả hai cũng được.

• Tác dụng tiêu đờm, cắt cơn ho

5. Một số bài thuốc kinh nghiệm khác

• Thuốc phòng

  • Lá diếp cá 50g sắc nước uống trong ngày từ 5 đến 10 ngày.

  • Lá chanh, lá táo mỗi thứ 1 năm sắc uống.

  • Lá chua me, Lá xương song, Rau sam mỗi thứ 1 nắm sắc uống.

• Thuốc chữa ho:

  • Ngư tinh thảo, Bạch tiền, Bách bộ đều 20g sắc uống ngày 2-3 lần.

  • Vỏ quýt khô cạo hết màng trắng 100g đun sôi với bồ kết nước bỏ hatj 60g và muối ăn 40g trong 90 phút. Vớt vỏ quýt ra phơi khô tán bột mịn trộn mật gà sấy khô, hoàn viên 0,5g/viên. Trẻ em 1 -3 tuổi uống 2-4 viên/lần x 3-4 lần/ ngày, trẻ lớn uống nhiều hơn.

Ho gà là bệnh lây mạnh, có nhiều biến chứng. Nhờ chương trình tiêm chủng mở rộng mà tỷ lệ mắc bệnh giảm đáng kể. Điều trị bệnh ho gà có sự kết hợp với y học hiện đại sẽ hiểu quả hơn điều trị đơn thuần bằng y học cổ truyền.

Bài viết có tính tham khảo không thay thế cho sự khám và điều trị của thày thuốc.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp