XOAN

• Tên khoa học: Melia azedarach L. họ Xoan (meliaceae), còn gọi là Khổ luyên (TQ).
   
• Bộ phận dùng: Vỏ thân hay vỏ rễ đã chế biến khô của cây xoan còn gọi là khổ luyện bì (Cortex Meliae), được ghi nhận vào Dược điển TQ.
   
• Mô tả cây: Cây thân gỗ cao 10 – 20m, đường kinh thân 20 – 40cm , lá rụng mùa đông. Lá kéo lông chim lẻ 2 – 3 lần, phiến lá chét hơi hình trứng 2 đầu nhọn, mép răng cưa, hoa họp thành chùy ở nách lá, mùa hoa cùng với thời gian lá non phát triển. Hoa 5 – 6 cánh hình dài, màu tím nhạt, 10 nhị dính thành ống có đĩa mật. Bầu 5 – 6ô, quả hạch, dài 1 – 2cm, đường kính 1 – 1,5cm, khi non thì xanh, chín thì vàng. Hoa xoan là nguồn mật tốt cho ong mật. Mùa hoa tháng 2 – 3, quả tháng 5 – 7. Cây được trồng và mọc hoang khắp nơi trong cả nước để lấy gỗ.
  
  
   
• Thu hái và chế biến: Thu hoạch vỏ về mùa xuân, trước mùa mưa thì tốt. Cũng có thể thu hoạch quanh năm, kết hợp với khi chặt cây lấy gỗ. Cần cạo bỏ qua lớp vỏ thô bên ngoài chỉ lột lấy phần vỏ lụa ở giữa, phơi sấy khô là được.
   
• Công dụng: Theo Đông y, vỏ xoan vị đắng, tính lạnh, có độc. có tác dụng tẩy giun (giun đũa, giun kim, giun chỉ). Liều dùng 4 – 8g (sắc uống) . Dùng ngoài da chữa eczema, ngứa, mụn lở.
   
  • Lưu ý: Dùng quá liều có thể váng đầu, nôn mửa, đau bụng, mặt đỏ, tê bại chân tay. Để giải độc có thể dùng cam thảo, sắc thêm đường trắng cho uống.
     
  • Quả xoan còn gọi là Khổ luyện tử (Fructus Melia, thu hoạch mùa đông, khi quả chín già, phơi khô. VỊ đắng, tính lạnh có tác dụng giảm đau lưu thông hơi, tẩy giun, chữa các chứng tức ngực, trướng bụng, đau bụng do giun. Liều dùng: 4 – 8g (sắc uống); Ngoài ra quả tán bột có thể diệt bọ chét và sâu bọ. Lá xoan cũng có tác dụng chữa eczema (giã đắp, rửa, tắm ghẻ lở), để vào tủ quần áo và sách vỏ có thể trừ các loại côn trùng gây hại.

Bài viết có tính tham khảo không thay thế cho sự khám và điều trị của thày thuốc.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp.