Y HỌC CỔ TRUYỀN VỚI BỆNH TIÊU CHẢY (ỈA CHẢY)

Ỉa chảy hay tiêu chảy là triệu chứng do nhiều nguyên nhân gây bệnh được mô tả trong phạm vi chứng tả của y học cổ truyền.

Tiêu chảy được phân làm 2 loại là cấp tính và mạn tính.

Tiêu chảy cấp tính thường do lạnh (hàn thấp) và do nhiễm trùng (thấp nhiệt) do ăn uống (thực tích), tiêu chảy mạn tính thường do rối loạn tiêu hóa do kém hấp thu, loạn khuẩn do viêm đại tràng mãn tính (do amip, loét, lao ruột, thần kinh quá mẫn).

Y học cổ truyền cho rằng đây là do công năng của tỳ vị bị giảm sút không vận hóa được thủy cốc, do can tỳ bất hòa gây ra…

Tiêu chảy cấp tính:
1. Do hàn thấp, thường gặp tiêu chảy do nhiễm lạnh, lên men hơi.

Triệu chứng: đau đầu, đau mình, bụng đau, sôi bụng, ỉa chảy hơi sợ lạnh, sợ gió, rêu lưỡi trắng dày, tiểu tiện ít mạch nhu hoãn, phù hoãn.
Phương pháp chữa: giải biểu tán hàn (ôn tán táo thấp, ôn trung táo thấp), phương pháp hóa trọc (phương hương có tinh dầu thơm).
Bài thuốc:
- Bài 1:

Sa nhân	8g	Biển đậu	12g
Rau má sao vàng	10g	Hạt mã đề	8g
Hoắc dương	8g	Gừng	2g
Hương phụ	8g

Sắc uống ngày 1 thang.

- Bài 2:

Hoắc hương	12g	Trần bì	8g
Sa nhân	8g	Hương phụ	8g
Nam mộc hương	8g	Hạt vải	8g
Nam hậu phác	10g

Tán bột làm viên hay sắc uống ngày 10g.

- Bài 3: Hoắc hương chính khí tan gia giảm

Hoắc hương	40g	Đại táo	4quả
Hậu phác	12g	Đại phúc bì	10g
Tô diệp	10g	Bạch truật	10g
Trần bì	6g	Phục Linh	8g
Cát cánh	10g	Bán hạ chế	6g
Gừng	4g	Cam thảo	6g
Bạch chỉ	10g

Tán bột ngày uống 16 đến 20g dùng thuốc sắc liều lượng thích hợp, ngày 1 thang.

Châm cứu châm tả các huyệt Thiên khu, Trung quản, Hợp cốc, Túc tam lý.

1. Do thấp nhiệt (ỉa chảy nhiễm trùng)

Triệu chứng: nôn mửa, ỉa chảy nhiều lần, phân vàng có hạt, mùi thối, hậu môn nóng rát, mạch sác
Phương pháp chữa là thanh nhiệt lợi thấp, hóa thấp phương hương hóa trọc.
Bài thuốc:
- Bài 1: Bột đỗ ván trắng:

Bạch biển đậu	20g	Ô mai	12g
Sa nhân	12g	Sắn dây	12g
Thảo quả	12g	Cam thảo	6g

Tán bột làm viên uống 20g một ngày với nước chè đặc.

- Bài 2: Bài cầm tiêu chảy

Sắn dây	12g	Cam thảo dây	12g
Ngân hoa	12g	Hậu phác	12g
Mã đề	10g	Hoàng liên	10g
Rau má sao	12g

Sắc uống mỗi ngày 1 thang.

- Bài 3: Cát căn cầm liên thang

Cát căn	12g	Kim ngân hoa	16g
Hoàng liên	8g	Cam thảo	6g
Hoàng cầm	12g	Mộc thông	12g
Nhân trần	20g	Hoắc hương	6g

Châm cứu: Châm tả các huyệt trên (như hàn thấp) thêm các huyệt Nội đình , Âm lăng tuyền.

1. Do ăn uống (thực tích)

Triệu chứng: bụng đau nhiều phân thối, chướng bụng, ợ hơi, đại tiện xong đỡ đầy. mạch huyền sác hay trầm huyền.
Phương pháp chữa: tiêu thực đạo trện (tiêu hóa đồ ăn)
Bài thuốc:
- Bài 1:

Vỏ rụt	12g	Can khương	6g
Thần khúc	8g	Lá ổi	8g
Thảo quả	8g	Hoắc hương	8g

Tán bột làm viên ngày uống 8g đến 10g.

- Bài 2: Chỉ thực đạo trệ hoàn

Chỉ thực	8g	Hoàng liên	8g
Bạch truật	12g	Trạch tả	8g
Phục linh	6g	Đại Hoàng	8g

Tán bột làm viên ngày uống 20g

- Bài 3: Bảo hòa hoàn

Sơn tra	12g	Trần bì	4g
Thần khúc	8g	Liên kiều	4g
Bán hạ	12g	Hạt củ mài	4g
Phục linh	12g

Sắc uống mỗi ngày 1 thang hoặc tán bột uống mỗi ngày 20g. Châm cứu: dùng châm tả các huyệt Thiên khu, Trung quản, Túc tam lý, Tam âm giao, Thái bạch…

Tiêu chảy mạn tính:
1. Tỳ vị hư: Gặp trong các trường hợp rối loạn tiêu hóa do kém hấp thu, loạn khuẩn, viêm đại tràng mãn.

Triệu chứng: phân nát, sống phân, ăn ít, người mệt mỏi, sắc mặt càng nhợt, cơ thể phù dinh dưỡng, chất lưỡi nhạt, mạch nhu hoãn.
Phương pháp chữa: bổ tỳ vị (kiện tỳ trợ vận)
Bài thuốc:
- Bài 1:

Bố chính sâm	13g	Ý dĩ sao	12g
Sa nhân	8g	Gừng khô	6g
Trần bì	8g	Vỏ rụt	6g
Củ mài	12g

Ngày uống 1 thang

- Bài 2: Tứ quân tử thang gia giảm
  
  Bạch truật
  
  12g
  
  Hoài sơn sao
  
  12g
  
  Đảng sâm
  
  12g
  
  Trần bì
  
  8g
  
  Cam thảo
  
  6g
  
  Sa nhân
  
  6g
- Bài 3: Sâm linh bạch truật tán

Đẳng sâm	12g	Ý dĩ sao	12g
Biển đậu	12g	Trần bì	6g
Bạch truật	12g	Liên nhục	12g
Cam thảo	6g	Cát cánh	6g

Tán bột mỗi ngày uống 20g hoặc sắc uống ngày 1 thang. Cứu các huyệt Trung quản, Thiên khu, Đại hoành, Tỳ du, Vị du, Tam túc lý…

1. Thận dương hư hay mệnh môn hỏa: gặp ở người già tiêu chảy mạn, những người dương hư…

Triệu chứng: hay đi ỉa chảy vào buổi sớm, sôi bụng, đau bụng ở hạ vị, sống phân, bụng chướng lạnh, ăn kém, chậm tiêu, tay chân lạnh, mạch trầm tế, nhược. Thể này còn gọi là tỳ thận dương hư.
Phương pháp chữa: ôn bổ tỳ, thận dươngm ôn bổ mệnh môn tỳ dương.
Bài thuốc:
- Bài 1:

Vỏ ối dộp	12g	Phá cố chỉ	12g
Vỏ quả lựu	12g	Thỏ ty tử	20g
Nụ sim	20g	Quế	6g
Hoắc hương	12g	Gừng khô	8g
Trần bì	20g

Tán nhỏ mỗi ngày uống 20g.

- Bài 2: Tứ thần hoàng thang

Phá cố chỉ	10g	Ngũ vị tử	6g
Nhục đậu khấu	8g	Ngô thù	8g

Tán nhỏ ngày uống 20g hoặc sắc uống ngày 1 thang.

- Bài 3: Phụ tử lý trung thang phối hợp với tứ thần hoàn

Phụ tử chế	8g	Phá cố chỉ	12g
Đảng sâm	12g	Ngô thù	4g
Bạch truật	12g	Nhục đậu khấu	6g
Can khương	6g	Trích cam thảo	6g

Cứu các huyệt Quan nguyên, Khí hải, Quy lai, Thận du, Mệnh môn, Tỳ du, Túc tam lý.

1. Can tỳ bất hòa: gặp ở người tiêu chảy do tinh thần.

Triệu chứng: mỗi khi giận dữ, suy nghĩ, hay bị kích động, sẽ bị tiêu chảy nhiều hơn, đầy bụng, đau bụng, sôi bụng, ngực sườn đầy tức, ợ hơi, ăn kém, mạch huyền.
Phương pháp: điều hòa can tỳ
Bài thuốc:
- Bài 1

Cát căn	12g	Rau má	12g
Cúc hoa	8g	Đẳng sâm	12g
Sa tiền tử	8g	Cam thảo dây	12g

Sắc uống ngày 1 thang

- Bài 2: Thống tả yếu phương

Phòng phong	8g	Sài hồ	12g
Bạch thược	8g	Trần bì	6g
Bạch truật	8g	Chỉ xác	6g

Nếu tiêu chảy kéo dài thêm ô mai 8g, mộc qua 12g, đầy bụng thêm mộc hương 6g, hương phụ 6g. Châm các huyệt Thái xung, Chương môn, Kỳ môn, Can du, Tỳ du, Tam túc lý, nội quan.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp.