VẢI (HẠT)

• Tên khoa học: Litchi chinenis Sonn, họ Bồ hòn (Sapindaceae). Còn gọi với tên khác là Lệ chi – Đan chi.
   
• Bộ phận dùng: Hạt vải (semen litchi) đã chế biến khô gọi là lệ chi hạch, đwọc ghi nhận trong dược điển TQ.
   
• Mô tả cây: Cây vải là cây nhỡ cao khoảng 5 – 15cm, lá mọc so le, lá kép lông chim, lá chét hình trứng nhọn, dài 6 – 12cm, rộng 2,5 – 4cm. Hoa đơn nhỏ màu đỏ hoặc vàng nhạt, nở vào đầu xuân. Quả hình trứng đường kính độ 3cm, vỏ hơi xù xi, trong có áo hạt trắng bao bọc, một hạt to, màu nâu sáng. Mùa quả tháng 5 – 6. Cây vải mọc ở nhiều nơi trong nước ta, được trồng bằng hạt hoặc hiết canh. Thái lan, Ấn độ, Trung Quốc đều có.
   
• Thu hái và chế biến: Mùa thu hái vào tháng 5 – 6, khi quả chín, hái về bóc vỏ ăn cùi, thu nhặt hạt, rửa sạch phơi khô. Nên đồ qua hơi nước. (có thể bổ đôi) rồi phơi khô thì sau đỡ mọt. Lệ chi hạch không mùi, vị hơi đắng chát. Loại hạt vải to, mập sáng bóng, khô, không bị sâu mọt là tốt. Thường dùng hạt của cây vải ta hạt to, còn các loại vải thiều, vỏ sần nhiêu gai, cùi dày hạt nhỏ, chỉ dùng ăn cùi, hạt nhỏ mềm không dùng làm thuốc.
  
  
   
• Công dụng: Theo Đông y, lệ chi hạch vị ngọt, chát, tính ấm vào 2 kinh Can, Thận. Có tác dụng làm ấm bụng, thông hơi, giúp hô hấp, trừ lạnh, giảm đau. DÙng chữa các chứng bệnh như đau bụng, bìu dái sưng đau, phụ nữ đau tức do khí huyết không lưu thông.
   
  • Liều dùng: 5 – 10g sắc uống hay tán thành bột làm thuốc viên uống.
     
  • Lưu ý: Người bị chứng hàn thấp khí trệ không được dùng.
     
• Một số ứng dụng:
   
  • Bài số 1: Chữa chứng hàn sán (bìu dái lạnh rắn như đá, tinh hoàn sưng to, đau không chịu được): Dùng Lệ chi hạch 5g; Đại tiểu hồi hương mỗi vị 5g; Xuyên luyện tử 3g; Mộc hương 3g; Muối ăn 3g. Nghiền nhỏ sắc uống.
     
  • Bài số 2: Chữa phụ nữ đau tức nhói do khí huyết không lưu thông: Dùng Lệ chi hạch 15g; Hương phụ chế 15g; Nghiền nhỏ ăn với cháo muối, chia làm 3 ngày.
     
  • Bài số 3: Chữa chứng sán khí: Dùng hạt vải 49 hạt. Trầm bì để cả xơ trăng 36g; Lưu huỳnh tán nhỏ 16g. Nấu nước cháo đặc, cho ít muối vào làm hồ viên bằng hạt đậu xanh. Lúc nào đau thì uống 5 viên với rượu, chỉ 3 lần là khỏi.
     
• Bảo quản nơi khô ráo phòng sâu mọt.

Bài viết có tính tham khảo không thay thế cho sự khám và điều trị của thày thuốc.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp.