SÂM BỐ CHÍNH

• Tên khoa học: Hibiscussagittìolius Kurz,var. quinquelobus Gagnep. Họ Bông (Malvaceae) còn gọi là Sâm thổ hào (Nghệ An) hay Sâm báo (núi báo – Thanh Hóa).

• Bộ phận dùng: Rễ của cây sâm bố chính (Radix Hibisci sagittifolii) đã chế biến khô; được ghi nhận trong Dược điển VN.

• Mô tả cây: Sâm bố chính lá rễ của một cây cùng loài nhưng nhỏ, rễ nhỏ và có hoa màu vàng, nhưng ngày nay chủ yếu dùng là loại sâm thổ hào mà quen gọi là Sâm bố chính.

  • Sâm bố chính sống lâu năm, cao 30- 100cm. Rễ mẫm, màu trắng nhạt, hay màu vàng nhạt, đường kính 1,5 – 2cm, nhiều rễ có hình người trông tựa nhân sâm. Lá mọc so le, phiến lá thường chia thành 3 – 5 thùy, mép có răng cưa thưa, mặt lá có lông. Hoa màu hồng đỏ, mọc đơn độc ở kẽ lá, đường kính tới 8cm, có 5 cánh. Nhiều nhị đực hàn liền với nhau thành cột nhẵn . Bầu có lông, 5 vòi tuyến. Mùa hoa tháng 7 – 9. Quả có 5 múi tựa hình khế, đầu nhọn, ngoài mặt có lông, khi quả chín, nứt thành 5 mảnh vỏ, trong chứa nhiều hạt hình thận màu nâu, ngoài có đường vân sít nhau thành gợn.

  • Cây được trồng và mọc hoang ở nhiều nơi trong nước, trồng bằng hạt khoảng 2 – 3 cuối năm khoảng 10 – 12 thì được thu hoạch.

• 

• Thu hái và chế biến: Mùa thu hái tháng 10 – 12. Khi trời khô ráo, đào lấy củ, rửa sạch đất cát, cắt bỏ bớt các rễ con, đồ chín, phơi khô hoặc sấy nhẹ ở 40 – 50độ Cđến thật khô. Có thể xông sinh cho thịt thật trắng, lại dễ bảo quản. Phân loại to nhỏ tùy quy cách. Sâm bố chính mùi thơm nhẹ, vị hơi ngọt, nhiều nhớt. Loại sâm bố chính bẻ ngang không có sợ, không có lõi, không mốc mọt, là tốt; chia làm 3 loại: loại 1 củ to, đường kính phần trên lớn hơn 1,5cm; loại 2 củ nhỡ đường kính phần trên trên 1,2 – 1,5cm; lọai 3 củ nhỏ đường kính phần trên 0,8 – 1,2cm. phần gốc cây cắt sát củ của cả 3 loại không được quá 0,3cm.

  • Cũng cần phân biệt với cây sâm đất hay còn gọi là sâm nam, sâm rừng: là loại cây cỏ, rễ trụ, hình thoi mẫm. Thân mọc tỏa hình nan hõae đạp, màu đỏ nhạt. Lá mọc đối, hình trái xoan, mẫm mềm, mép lượn song, mặt trên nhẵn, màu lục sẫm, mặt dưới màu trắng bạc, có nhiều long, phiến lá dài 2- 4cm, rộng 15 – 30mm. Hoa đỏ tía, mọc thành chùy ở kẽ lá hay đầu cành. Cuống nhỏ tận cúng mang 2 – 5 oa. Quả hình trụ, hai đầu nhỏ lại thành hình thoi dài 3mm trên có rãnh rộng và sần sùi màu vàng nhạ như phấn. Cây sâm đất mọc hoang ở khắp nơi trong nước ta.

• Công dụng: Cây Sâm bố chính được hải thượng lãn ông dùng để chưa các chứng bệnh ho, sốt nóng, trong người khô háo, khát nước, gày còm (phối hợp với các vị thuốc khác. Hiện nay dùng làm thuốc bổ bồi dưỡng cơ thể thay thế nhân sâm, còn dùnglàm thuốc lợi tiểu, điều kinh, chữa sốt

  • Liều dùng: 6 – 12g sức opp

• Bảo quản khô ráo thoáng mát do Bố chính sâm rất ngọt dễ bị mốc mọt.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp