HOÀNG LIÊN

• Tên khoa học: Coptis sp, họ Hoàng Liên (Ranunculaceae).

• Bộ phận dùng: Thân rễ của nhiều loại Hoàng liên chân gà phơi khô. Được ghi nhận trong Dược điển VN và TQ.

• Mô tả: Hiện nay ta thu mua thân – rễ cây Hoàng liên chân gà (Kê trảo hoàng liên) vì hình thù khúc khuỷu như chân gàm còn gọi là Gia Hoàng liên, được xác định là Coptis teeta Wall. Đây là loại cỏ nhỏ, sống lây năn, cao độ 20 – 35cm. Lá mọc so le từ thân – rễ, cuống dài, phiến lá gồm 3 – 5 lá chét, mỗi lá chét lại chia thành nhiều thùy, mép có răng cưa to. Đầu mùa xuân sinh trục mang hoa dài độ 10cm, đầu trục có 3 – 4 hoa, cánh hoa màu trắng.
  
  

• Thu hái và chế biến: Thu hái khoảng tháng 10 – 12 là tốt, đào lấy rễ những cây hoàng liên đã mọc trên 5 năm, đem dội nước mạnh cho sạch đất cát ở các kẽ, cắt bỏ phẩn trên cổ rễ và rễ con cắt để riêng, rồi đem phơi nắng hoặc sấy khô. Hoàng liên không mùi, vị đắng. Loại Hoàng liên rễ dài, to mập, có nhiều khúc, phân nhiều nhành, khô, chắc nặng, bẻ gãy ngang có màu vàng tươi, vị thật đắng, không gãy vụn nát, không lẫn tạp chất và sạch đất là tốt. Hoàng liên rễ phải to, đường kinh trên 2mm và dài trên 2cm. Cần phân biệt với một số cây: Thổ Hoàng liên (mã vĩ Hoàng liên); Hoàng đằng (Hoàng liên đằng); Hồ Hoàng liên; Tiên Hoàng liên (Hoàng liên triều tiên); Hoàng liên ba gai; Hoàng liên ô rô; Cây vàng đằng; Cây hoàng đằng chân vịt.

• Công dụng: Theo Đông y, Hoàng liên vị đắng, tính lạnh vào 5 kinh Tâm, Can, Đởm, Vị, Đại trường. Có tác dụng tả hỏa (trừ thải nóng) trừ thấp giải độc. Hoàng liên cũng có tác dụng kháng sinh đối với nhiều loại vi khuẩn, như tục cầu khuẩn, liên cầu, trực khuẩn.

  • Dùng chữa các chứng bệnh thể nhiệt, sinh đau, tức vùng tim ngực, viêm ruột cấp, lỵ ra máu, nôn ra máu,, ho gà, chảy máu cam, đau mắt đỏ, đau mắt hột, lở loét miệng, mụn nhọt. Theo Tây y, Hoàng liên có tác dụng: giảm huyết áp, an thân, chống viêm, chống loét sát khuẩn, trừ co thắt, giúp tiêu hóa, kích thihcs tiết mật, chữa lỵ trực khuẩn.

  • Liều dùng: 1,5 – 3g, sắc uống. Dùng sống hay có thể bào chế thành các dạng: Du Hoàng liên: Lấy 625g ngô thù du, thêm nước vào sắc đặc, lọc bỏ ngô thù du cho 10kg Hoàng liên vào trộn đều cho ngấm hết nước ngô thù du, sao nhẹ lửa, lấy ra để nguội; Hoặc Khương Hoàng liên: Lấy 1250g gừng tươi, thái mỏng, ép lấy nước, thêm ít nước vào bã ép lại rồi trộn cả hai loại nước gừng vào nhau, cho 10kg Hoàng liên vào trộn đều cho ngấm hết nước gừng, sao nhẹ lửa, lấy ra để nguội.

• Bài thuốc ứng dụng:

  • Bài số 1: Chữa lỵ trực khuẩn viêm ruột: Hoàng liên 60g; Mộc hương 15g. Tán bột, làm hoàn. Mỗi lần uống 4 – 6g. Ngày 2 – 3 lần.

  • Bài số 2: Chữa mụn nhọt ở họng, miệng: Hoàng liên 6g; Thạch xương bồ 3g. Sắc uống.

Đông y Thiện Tri Thức tổng hợp